CẢNH BÁO NỘI DUNG: Bài viết này thảo luận về các chủ đề liên quan đến bạo lực gia đình. Chúng tôi khuyến khích độc giả cân nhắc trước khi đọc.
“Tại sao cô ấy không bỏ đi?”
Đây là câu hỏi mà xã hội, bạn bè, và đôi khi là cả chính nạn nhân tự vấn. Khi nhìn từ bên ngoài, việc ở lại với một kẻ bạo hành là điều phi lý. Nhưng thực tế, có đến 1/3 phụ nữ trong các mối quan hệ bạo hành vẫn tiếp tục ở lại.
Trước khi bắt đầu, IMA muốn khẳng định một điều rõ ràng: Bạo hành, dưới mọi hình thức, là SAI. Lỗi 100% thuộc về kẻ bạo hành.
Bài viết này không nhằm mục đích biện minh cho hành vi bạo lực hay đổ lỗi cho nạn nhân. Mục tiêu của chúng ta là cố gắng lý giải một trong những “câu đố” tâm lý phức tạp nhất: Động lực nào, dù là vô thức, níu chân một người phụ nữ trong một mối quan hệ độc hại như vậy?
Câu trả lời thường gặp nhất từ chính họ là: “Vì tôi yêu anh ta.”
Sự gắn kết tình cảm này, dù phi lý, lại là lý do chính. Nhưng tại sao “tình yêu” lại có thể tồn tại song song với bạo lực? Tại sao một người có thể vừa ngoại tình vừa vẫn yêu bạn, hay một người vừa bạo hành bạn mà bạn vẫn “yêu”?
Tại Sao Nhiều Phụ Nữ Bị Bạo Hành Vẫn Ở Lại?
Một số nhà tâm lý học tiến hóa đã đưa ra một giả thuyết gây tranh cãi, nhưng đáng để suy ngẫm.
Não Bộ Của Chúng Ta Được Lập Trình Cho “Sinh Sản”, Không Phải “Hạnh Phúc”
Góc nhìn của tâm lý học tiến hóa rất “lạnh lùng”: Não bộ con người được thiết kế để thích nghi với môi trường của tổ tiên hàng chục ngàn năm trước, không phải cho xã hội văn minh hiện đại.
Trong “cuộc chơi” của gen, có một thứ còn quan trọng hơn cả mạng sống của cá nhân: Đó là sự thành công trong sinh sản. Sự sống chỉ là phương tiện để gen được truyền lại.
Logic này giải thích tại sao nạn nhân thường bối rối trước lựa chọn của chính mình. Dường như có một “logic tiến hóa” vô thức đang vận hành, xung đột trực tiếp với mong muốn được an toàn và hạnh phúc của họ.
Vậy, việc ở lại với kẻ bạo hành mang lại “lợi ích” (một từ thật trớ trêu) gì cho gen?
1. Giả Thuyết Tàn Khốc: “Mối Nguy Của Cha Dượng”
Đây có lẽ là lý do mạnh mẽ và dễ hiểu nhất.
Đối với một người mẹ, điều gì có thể tồi tệ hơn việc sống với một người chồng bạo hành? Đó là nỗi sợ con mình bị “cha dượng” bạo hành hoặc sát hại.
Thống kê (từ các nghiên cứu ở Mỹ và các nước khác) chỉ ra một sự thật đáng sợ: Trẻ em sống với cha dượng có nguy cơ bị lạm dụng hoặc sát hại trong gia đình cao gấp 40 đến 100 lần so với trẻ em sống với cả cha và mẹ ruột.
Đứng trước một lựa chọn tàn khốc, não bộ của người mẹ có thể đang thực hiện một “phép tính” sinh tồn vô thức:
- Ở lại: Bản thân mình chịu đựng bạo lực (có thể không gây chết người).
- Rời đi: Con cái của mình (mang gen của mình) phải đối mặt với một nguy cơ tử vong cao hơn rất nhiều từ một người đàn ông mới.
Trong “bài toán” sinh tồn này, việc người mẹ “chấp nhận” ở lại là một sự hy sinh tột cùng để bảo vệ sự tồn vong cho gen của con mình. Đây là một trong 25 nguyên tắc sống còn về sự trưởng thành ở mức độ khắc nghiệt nhất: đôi khi không có lựa chọn nào là tốt, chỉ có lựa chọn “ít tồi tệ hơn”.
2. Giả Thuyết Gây Tranh Cãi: “Những Đứa Con Trai Hung Hãn”
Một phát hiện đáng chú ý khác: các nghiên cứu ở Anh và Mỹ cho thấy phụ nữ kết hôn với chồng bạo hành có xu hướng sinh nhiều con trai hơn một chút.
Tại sao điều này lại liên quan?
- Tính di truyền: Xu hướng bạo lực (liên quan đến nồng độ testosterone) có tính di truyền cao. Cha bạo lực có xu hướng sinh ra con trai bạo lực.
- Logic của quá khứ: Trong xã hội hiện đại, đàn ông bạo lực thường vào tù. Nhưng trong môi trường tổ tiên (nơi não bộ chúng ta được “thiết kế”), đàn ông hung hăng, bạo lực lại là những chiến binh giỏi nhất, những thủ lĩnh có địa vị cao nhất. Họ chiếm được nhiều tài nguyên và có nhiều cơ hội giao phối nhất (ví dụ: Moulay Ismail Khát Máu được ghi nhận có hơn 1.000 người con).
Não bộ của người phụ nữ có thể đang vận hành theo “logic cũ” này: Chấp nhận người cha bạo lực để sinh ra những người con trai “có tính cạnh tranh” cao, những người sẽ tiếp tục truyền gen của gia đình một cách hiệu quả trong môi trường khắc nghiệt của tổ tiên.
3. Thực Tế Phũ Phàng: “Sự Lựa Chọn Bị Giới Hạn”
Bài viết gốc nhấn mạnh một điều quan trọng: Không một phụ nữ tỉnh táo nào thích đàn ông bạo lực hơn một người tử tế, giàu có.
Nhưng thực tế, không ai có vô hạn lựa chọn. Do hoàn cảnh xã hội, giáo dục, kinh tế, sự lựa chọn của một số phụ nữ không may bị thu hẹp lại:
- Lựa chọn A: Một người đàn ông thất nghiệp, thiếu học thức, nghiện rượu và bạo lực.
- Lựa chọn B: Một người đàn ông thất nghiệp, thiếu học thức, nghiện rượu nhưng không bạo lực.
Trong xã hội hiện đại, B rõ ràng tốt hơn. Nhưng trong lăng kính tiến hóa, A (người có “gen” bạo lực, hung hăng) lại có thể là “kẻ cạnh tranh” tốt hơn. Sự “thích nghi” vô thức này có thể khiến người phụ nữ chọn A.
Kết Luận: Hiểu, Không Phải Chấp Nhận
Lý thuyết tâm lý học tiến hóa này giúp giải thích tại sao câu trả lời “Vì tôi yêu anh ta” lại phức tạp đến vậy. Đó có thể là “tình yêu” – một cơ chế gắn kết được “thiết kế” bởi gen – đang xung đột dữ dội với logic của hạnh phúc cá nhân.
Sự thấu hiểu này không phải để chấp nhận bạo lực. Nó giúp chúng ta nhận ra rằng bạo lực gia đình không đơn giản là “cô ấy dại dột”. Nó là một cái bẫy tâm lý phức tạp, được củng cố bởi sự thao túng tâm lý (gaslighting), sự bào mòn lòng tự trọng, và có thể, là cả những “mệnh lệnh” vô thức từ hàng ngàn năm tiến hóa.
Nếu bạn hoặc ai đó bạn biết đang ở trong một mối quan hệ bạo hành, hãy tìm kiếm sự giúp đỡ. Việc hiểu được sự phức tạp của vấn đề là bước đầu tiên để tìm ra lối thoát an toàn.
