Thật tuyệt vời khi đội của bạn chiến thắng. Nhưng có khi nào bạn thấy rằng, cảm giác thỏa mãn khi đối thủ sụp đổ lại còn mãnh liệt hơn cả niềm vui chiến thắng không?
Nếu bạn từng dành hàng giờ đồng hồ để đọc tin tức về thất bại của một đối thủ đáng ghét (dù đội nhà đã thắng), bạn không hề cô đơn hay xấu hổ. Đây là một hành vi hoàn toàn… có cơ sở tâm lý học.
Hãy cùng giải mã hiện tượng tâm lý đặc biệt này—còn được gọi là Schadenfreude—và khám phá lý do tại sao đôi khi, sự bất hạnh của đối thủ lại là thứ “gia vị” ngọt ngào nhất.
Khi Nỗi Đau Của Đối Thủ Lấn Át Niềm Vui Của Ta
Câu chuyện của người bạn tôi là một minh chứng sống động:
Sau khi đội bóng bầu dục của Đại học Bang Ohio (Ohio State) thắng dễ dàng, anh ấy không lập tức nghe về chiến thắng của đội nhà. Thay vào đó, anh ấy bật đài phát thanh của đối thủ truyền kiếp Michigan—đội vừa thua trận. Anh ấy chăm chú lắng nghe từng lời thất vọng, từng tiếng thở dài của người hâm mộ đối thủ với một nụ cười thỏa mãn.
Khi tôi hỏi: “Nếu chỉ được chọn một, chiến thắng của Ohio State hay thất bại của Michigan?”, anh ấy trả lời không chút do dự: “Michigan, nếu họ thua.”
Rõ ràng, sự hả hê trước nỗi đau của đối thủ đã trở thành trọng tâm, thậm chí còn hấp dẫn hơn cả việc tận hưởng thành công của chính mình.
Sự Thật Khoa Học Đằng Sau “Niềm Vui Tội Lỗi”
Hành vi này không phải là ngẫu nhiên. Nó bắt nguồn từ tâm lý học xã hội và sự đồng nhất mạnh mẽ của chúng ta với một nhóm (In-group).
Một nghiên cứu của các nhà tâm lý học xã hội Harvard đã chọn những người hâm mộ bóng chày Boston Red Sox và New York Yankees—hai đối thủ không đội trời chung.
1. Sự Hả Hê Có Giá Trị Hơn Cả Chiến Thắng
Nghiên cứu đã hỏi người hâm mộ rằng họ sẵn lòng trả bao nhiêu tiền để tạo ra chiến thắng cho đội nhà so với thất bại của đội đối thủ.
Kết quả: Nhìn chung, người hâm mộ sẵn sàng trả nhiều hơn để mua lấy thất bại của đối thủ. Điều này cho thấy sự tiêu cực đối với nhóm ngoài (đối thủ) đôi khi lấn át sự tích cực của nhóm trong (đội nhà).
2. Sự Cạnh Tranh Càng Khốc Liệt, Càng Thỏa Mãn
Mức độ sẵn sàng “chi tiền” để đối thủ thua cuộc tăng cao nhất khi vị thế tương đối của đội nhà đang bị đe dọa hoặc gần đây có thành tích kém.
Ví dụ, Ohio State gần đây đã thua Michigan bốn năm liên tiếp. Sau một chuỗi dài bị sỉ nhục, việc chứng kiến đối thủ thất bại sẽ mang lại một sự xoa dịu và nâng cao vị thế (tinh thần) cho người hâm mộ. Sự bất hạnh của đối thủ lúc này trở thành một đòn bẩy cảm xúc mạnh mẽ.
3. Cảm Giác “Xứng Đáng” Khuếch Đại Niềm Vui
Nếu bạn tin rằng đối thủ của mình là “kẻ gian lận” hoặc “xứng đáng” phải chịu bất hạnh, sự hả hê sẽ càng mãnh liệt hơn. Trong ví dụ về Michigan, người hâm mộ Ohio State tin rằng Michigan đã hưởng lợi bất công từ việc ăn cắp biển hiệu trước đó.
Cảm giác rằng sự thất bại đó là sự trừng phạt công bằng sẽ khiến niềm vui khi thấy đối thủ đau khổ trở nên thỏa mãn và “hợp lý” hơn trong tâm trí chúng ta.
Thông Điệp Của IMA: Hiểu Rõ Bản Năng Cạnh Tranh
Sự cạnh tranh gay gắt không chỉ diễn ra trên sân cỏ mà còn hiện diện trong công việc, kinh doanh và cả các mối quan hệ xã hội. Hành vi này dạy chúng ta một bài học quan trọng về tâm lý:
Sự đồng nhất nhóm (Group Identity) của chúng ta vô cùng mạnh mẽ. Nó không chỉ được xác định bằng những gì nhóm ta đạt được, mà còn bằng việc nhóm ta khác biệt và vượt trội hơn đối thủ như thế nào.
Hãy tự hỏi: Trong cuộc sống và công việc, ai là đối thủ truyền kiếp của bạn? Sự bất hạnh của họ có khiến bạn thỏa mãn một cách “tội lỗi” không? Việc hiểu rõ bản năng này sẽ giúp bạn quản lý cảm xúc tốt hơn và nhận ra khi nào sự tập trung vào đối thủ đang làm lu mờ mục tiêu thành công thực sự của chính mình.
Xem thêm: Các phương pháp thay thế dựa trên bằng chứng cho Ferber trong huấn luyện giấc ngủ