62% số ca tử vong ở Việt Nam có liên quan đến hút thuốc lá. Một nghịch lý ở Việt Nam là việc tiếp cận sản phẩm thuốc lá dễ hơn nhiều lần so với tiếp cận những thông tin về tác hại cũng như cách thức để cai thuốc, nhất là đối với những người lao động phổ thông.
Việt Nam là một trong những nước có tỉ lệ người hút thuốc lá cao nhất thế giới, đặc biệt là nam giới. (Reuters)
Đứng đầu ‘bảng tử thần’
62% số ca tử vong ở Việt Nam, tương đương 40 ngàn người mỗi năm, là có liên quan đến thuốc lá, theo thông tin mới công bố của Bộ Y tế và Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) tại Việt Nam. So với tai nạn giao thông, số người tử vong vì thuốc lá lớn gấp ba lần.
Việt Nam cũng là một trong những nước có tỉ lệ người hút thuốc lá cao nhất thế giới, đặc biệt là nam giới. Theo thống kê năm 2008, có hơn một nửa (56%) cánh đàn ông nghiện thuốc. Năm nay, con số này giảm chút ít còn hơn 47%. Trong khi đó, tỉ lệ hút thuốc ở phụ nữ tăng lên từ 1,8% đến 3,4%.
Ở Úc, thống kê xưa nhất từ năm 1945 cho thấy có tới 72% nam giới và 26% nữ giới hút thuốc. Con số này liên tục giảm mỗi năm và ở thời điểm 2007 lần lượt là 18% và 15%.
Mặc dù vậy, số tử vong vì thuốc lá ở Úc cũng lên tới 15 ngàn người mỗi năm, điều mà báo chí nước này cho rằng đáng mỉa mai vì một khi đã hút thuốc, dân Úc thường là nghiện rất nặng. Đặc biệt, theo Cục thống kê Quốc gia (ABS), mỗi năm trung bình có 36 ca tử vong ở độ tuổi dưới 15.
Nhắm vào giới trẻ và các nước đang phát triển
Theo Bay Vút từng đưa tin từ WHO, có hai xu hướng của ngành công nghiệp thuốc lá: một là nhắm vào giới trẻ, hai là chuyển mục tiêu sang các nước đang phát triển khi mà tỉ lệ tiêu thụ thuốc lá ở nhiều nước phương Tây giảm.
Việt Nam cùng với Trung Quốc, Indonesia, các quốc gia đông dân và đang phát triển, cũng đứng đầu trong việc ‘sản xuất’ khói thuốc.
Ở Trung Quốc, cứ 10 thiếu niên 14 tuổi thì có một người nghiện thuốc lá. Ở Indonesia, 1/3 học sinh cho biết các em bắt đầu hút thuốc trước khi lên 10 tuổi.
Ở Việt Nam, mặc dù tỉ lệ hút thuốc cao nhất tập trung ở đối tượng nam giới từ 25 đến 65 tuổi (65%) nhưng nhóm người trẻ từ 15-24 tuổi cũng chiếm tỉ lệ không nhỏ (31,6%).
Một điểm chung ở các nước này là mức thuế đối với sản xuất và tiêu thụ thuốc lá đều rất thấp: Việt Nam 45%, Trung Quốc 40%, so với mức mà WHO khuyến cáo tối thiểu là 65%.
Thuốc lá không chỉ rẻ mà còn có xu hướng rẻ hơn. Nếu tính cả mức độ lạm phát thì giá thực của thuốc lá ở Việt Nam đã giảm 5% ở thời điểm 2006 so với 10 năm trước đó. Chưa kể chính phủ cũng khó kiểm soát được nạn buôn lậu thuốc lá ngoại nhập, hoặc do tham nhũng của các cấp có thẩm quyền địa phương.
Ở các nước đang phát triển, việc tiếp cận và mua bán thuốc lá rất dễ dàng. Trẻ em không bị cấm mua, miễn có tiền. Một đứa trẻ có thể chạy ra đầu hẻm, đầu ngõ là mua được một gói thuốc, có thể nói thật hoặc nói dối là mua cho ông hay bố hút.
Trong khi đó, ở Úc, các tiệm thuốc đều riêng biệt và người mua phải trình giấy tờ chứng minh hơn 18 tuổi nếu có yêu cầu. Từ tháng 4 năm ngoái, các kệ bán thuốc lá đều bị bắt buộc phải che đậy kín mít, không được bày ‘lộ thiên’.
Cùng lúc, thuế đánh vào thuốc lá cũng tăng lên thêm 25%.
Nhân đà đó, chính phủ còn muốn buộc các nhà sản xuất in bao bì một màu xám xịt, cốt làm sao cho xấu xí để giảm thiểu độ hấp dẫn của gói thuốc. Khả năng biện pháp này sẽ áp dụng từ tháng 7 năm sau.
Vấn đề văn hóa
Nếu nhìn vào thống kê người hút thuốc ở Úc có thể thấy xu hướng giảm mạnh ở nam giới. Hiện tại, tỉ lệ nam giới và nữ giới hút thuốc ở Úc là gần như tương đương (18% và 15%).
Ngược lại, sự chênh lệch lớn trong tỉ lệ hút thuốc giữa hai giới ở Việt Nam (50% và 3%) cho thấy quan niệm hút thuốc thể hiện nam tính vẫn còn rất nặng nề. Chưa xa lắm cái thói quen ‘khách đến nhà không trà thì thuốc’, lễ lạt, tết nhất, đám cưới đám hỏi đều phải có gói thuốc lá. Nhiều cô gái thành thị đặt tiêu chuẩn bạn trai không hút thuốc nhưng rồi không ít cũng phải nhượng bộ để có tấm chồng, khi mà cứ hai anh nam giới thì có một anh hút thuốc!
Thói quen gia trưởng của nam giới hút thuốc và tập quán ít tôn trọng trẻ em của người Việt cũng dẫn đến hệ quả là 67% người không hút thuốc bị phơi nhiễm khói thuốc tại nhà. Đặc biệt, có đến 70% trẻ em dưới 5 tuổi hít phải khói thuốc vì trong nhà có người hút, theo thống kê của Chương trình phòng chống tác hại thuốc lá quốc gia.
Các nhà hàng, quán giải khát trong khi gắn máy lạnh khép kín, lại ‘phát minh’ ra nhiều cách để khử mùi thuốc lá và cho phép khách hàng hút thuốc thoải mái. Tỉ lệ phơi nhiễm khói thuốc ở những nơi này là 90%!
Mặc dù chính phủ Việt Nam cũng ban hành quyết định cấm hút thuốc tại một số điểm công cộng nhưng chưa mấy thành công, trước hết vì ý thức về ‘nơi công cộng’ hay không gian chung của nhiều người còn hạn chế. Lệnh cấm một khi đã không được thực thi nghiêm túc thì trở nên ‘nhờn’ và phản tác dụng.
Do không có các điều tra xã hội chi tiết để phân biệt các nhóm đối tượng khác nhau: hút ít, hút nhiều, lí do hút, chưa hút, có ý định hút, các đối tượng độc thân, hoặc đã có gia đình, đối tượng công chức văn phòng hay lao động phổ thông… cho nên các chương trình truyền thông chống thuốc lá không có những thông điệp hiệu quả và do đó chưa chạm được vào những người ghiền thuốc cụ thể.
Một ‘dân ghiền’ hơn 10 năm, đã bỏ thuốc, tâm sự với tác giả bài viết rằng tất cả các ‘lời hăm dọa’ về nguy cơ bệnh tật do hút thuốc đều không mấy tác động tới anh, cho tới khi anh tự thấy những bất tiện do công việc và tiếp xúc khách hàng khiến mình buộc phải từ bỏ.
Một nghịch lý nữa là tiếp cận sản phẩm thuốc lá ở Việt Nam dễ hơn nhiều lần so với tiếp cận những thông tin về tác hại cũng như cách thức cai nghiện. Các diễn viên vẫn ngậm thuốc phì phèo trên tivi và một khi chị em đóng vai giang hồ, hay nữ đại gia thì cứ phải có điếu thuốc mới làm nên tạo hình nhân vật.
Chủ đề thuốc lá thường chỉ được lên nghị trình của báo chí vào những dịp chào mừng ngày toàn thế giới phòng chống thuốc lá 31 tháng 5!
Sưu tầm- Dakota
